Şap Hastalığı

Şap Hastalığı Nedir? Hangi Mikrop (Etken) Yapar?

  • Şap hastalığı, “Foot and Mouth Disease Virus” (FMDV) adlı bir Picornaviridae ailesine ait RNA virüsü tarafından oluşturulur.

  • 7 ana serotipi vardır: O, A, C, SAT-1, SAT-2, SAT-3 ve Asia-1. Türkiye’de en sık görülen O, A ve Asia-1’dir.

Şap Geldiği Nasıl Anlaşılır?

Belirtiler:

  • Ağız içinde, dilde, diş etlerinde ve dudaklarda yaralar, salya artışı

  • Ayaklarda (tırnak arası, tırnak üstü) ağrılı veziküller (su dolu kabarcıklar)

  • Topallama

  • İştahsızlık, süt veriminde düşüş

  • Ateş (41-42 °C’ye kadar)

  • Yavru atma görülebilir

  • Buzağılarda kalp kası tutulumu → ani ölüm

Şap’ın Tedavisi Var mı? Ne Yapılır?

  • Spesifik tedavisi yoktur, viral hastalıktır.

  • Amaç ikincil enfeksiyonları önlemek, ağrıyı azaltmak ve iyileşmeyi hızlandırmaktır.

Yapılabilecekler:

  1. Antibiyotikler (örneğin oxytetracycline) → İkincil bakteriyel enfeksiyonlara karşı

  2. Ağrı kesici/antienflamatuar ilaçlar → Ağrıyı azaltır (örn: flunixin meglumine)

  3. Destekleyici tedavi:

    • Vitamin ve mineral takviyesi (özellikle A, E, C vitaminleri, selenyum)

    • İyot, potasyum permanganat, mavi sprey gibi yara dezenfektanları

  4. Ağız ve ayak yaralarına:

    • Tuz, karbonat, antiseptikli ayak banyoları

    • Ağız için gliserinli solüsyonlar

 Şap Olan Hayvana Verilebilecek Toz Var mı?

Evet:

  • Mineral karışımları (toz premiks): Yalama taşı ya da yemle birlikte verilebilir.

  • Bikarbonat + Tuz + Mineral karışımı ağız yaralarının toparlanmasını hızlandırabilir.

Antibiyotik Yapsak Fayda Eder mi?

  • Şap virüs kaynaklıdır, antibiyotik doğrudan etki etmez.

  • Ancak ikincil enfeksiyonları (örneğin ayak yaralarında oluşan bakteriyel enfeksiyon) önlemek için şarttır.

Şap Kaç Gün Sürer?

  • Klinik belirtiler genellikle 7-15 gün sürer.

  • Toparlama süresi hayvanın bağışıklığına ve bakımına göre değişir.

  • Ayak yaraları iyileşmesi 2-3 hafta sürebilir.

Şap Hayvanı Öldürür mü?

  • Erişkin hayvanlarda nadiren ölümcül olur.

  • Ancak buzağılarda kalp kası tutulumu (myokardit) sonucu ani ölümler olabilir.

Şap Buzağılarda Görülür mü?

  • Evet. Hem ağız lezyonları, hem de kalp tutulumu (ani ölüm) görülebilir.

  • Özellikle 6 aydan küçük buzağılarda daha tehlikelidir.

Şap En Çok Hangi Hayvanları Etkiler?

  • Çift tırnaklılar:

    • Sığır, manda, koyun, keçi, domuz

  • Atlar, tek tırnaklılar etkilenmez.

  • Yabani geviş getirenler (geyik, antilop) de duyarlıdır.

Şap Aşısı Yılda Kaç Kez Yapılmalı?

  • En az yılda 2 kez yapılmalı (ilkbahar ve sonbahar).

  • Buzağılarda: İlk doz 2 aylıkken, 2-4 hafta sonra tekrar (rapel), ardından 6 ayda bir.

Aşı Hangi Suş Olmalı?

  • Türkiye’de en yaygın suşlar: O, A, Asia-1

  • Aşılar, trivalan (3 suşu içeren) olmalı. En uygun aşılar şunlardır:

    • ŞAP Enstitüsü’nün yerli aşıları (Sapİn, Trivac, vb.)

    • Avrupa ya da Asya kaynaklı, ülkeye uygun suş taşıyanlar.

Şap Kuşla, Kedi-Köpekle Yayılır mı?

  • Hayır, bu türler hasta olmaz.

  • Ama mekanik taşıyıcı olabilirler: Virüsü ağız, tüy, ayakla taşıyabilirler.

  • Aynı durum insanlar, araçlar, yem torbaları, giysiler için de geçerlidir.

Şap Kurban Bayramından Sonra Neden Artar?

  • Hayvan hareketleri ve kontrolsüz nakiller nedeniyle

  • Bayram sonrası hayvan pazarları ve kesimhaneler virüsün yayılmasına zemin hazırlar.

Sıcak Hava mı Soğuk Hava mı Şapı Tetikler?

  • Virüs soğuk havada daha dayanıklıdır, ama yayılma riski en çok ilkbahar ve sonbaharda olur.

  • Sıcaklık + nemli ortam virüsün daha kısa süre dayanmasını sağlar ama hayvanlar arası bulaşma devam eder.

Şapın Yayılmaması İçin Ne Yapmalı?

  • Karantina: Hasta hayvan ayrılmalı

  • Ahır ve ekipmanlar iyotlu dezenfektanla yıkanmalı

  • Ahıra girişler sınırlanmalı

  • Aşısız hayvanlar aşılanmalı

  • Şüpheli bölgeden gelen yem/ot/saman kullanılmamalı

  • Nakil araçları dezenfekte edilmeli

Şap Geçiren Hayvan Nasıl Beslenmeli?

  • Yumuşak yemler (kuru ot, yulaf, pelet yem)

  • Sulu yemler ve vitamin desteği

  • Ağız yaraları varsa sert otlar verilmemeli

  • Suya ulaşımı kolaylaştırılmalı

Şap Gelen Ahır Nasıl Beslenmeli ve Yönetilmeli?

  • Ahırda:

    • Sık dezenfeksiyon

    • Hayvanlar arası temas azaltılmalı

    • Zemin kuru tutulmalı

  • Yemlikler ve suluklar düzenli temizlenmeli

  • Yara geçinceye kadar konsantre yem azaltılmalı, ot ağırlıklı besleme yapılmalı

Şap Gelen Besi Hayvanı Hemen Kestirilmeli mi?

  • Hayır, şap geçiren hayvan hemen kesilmez.

  • İyileşme süreci beklenmeli, çünkü kesim sırasında lezyon varsa et ekonomik değer kaybeder.

  • Şaplı hayvanların kesimi yasal prosedüre tabidir (bildirim zorunluluğu vardır).

6 Ay İçinde Şap Geçiren Ahıra Tekrar Şap Gelir mi?

  • Evet, gelebilir.

  • Virüs çevrede (zeminde, yemlikte, giyside) uzun süre canlı kalabilir.

  • Yeni hayvan girişi veya kötü dezenfeksiyon ile yeniden bulaşabilir.

  • Bağışıklık geçici, özellikle iyi aşı yapılmadıysa 6 ay içinde tekrar hastalanabilir.

Şap En Çok Görülen İller (Türkiye)

(Türkiye genelinde yaygındır ama)

  • Doğu ve Güneydoğu Anadolu: Hayvan hareketleri yoğun

  • Konya, Şanlıurfa, Diyarbakır, Erzurum, Van, Ağrı, Kars, Ardahan: Riskli bölgeler

Şap Hastalığına Karşı En Etkili Önlemler

  1. Yılda 2 kez aşılama

  2. Yeni gelen hayvanlara karantina

  3. Ahır girişlerinde dezenfektan paspaslar

  4. Hayvan hareketlerini (satış, pazarlama) kontrol altında tutmak

  5. Düzenli ahır dezenfeksiyonu

  6. Şap çıkan bölgelerde karantina uygulamak

  7. Resmî veteriner kontrollerine uymak