İneklerde Yumurtalık Kisti

İNEKLERDE YUMURTALIK KİSTİ: NEDENLERİ, BELİRTİLERİ, TEDAVİSİ VE ÖNLENMESİ

1. Yumurtalık Kisti Nedir? Yumurtalık kisti, ineğin yumurtalığında normal boyutların üzerinde büyüyen, çoğu zaman fonksiyonel olan folikül veya luteal yapıdır. Bu kistler ovulasyonun (yumurtlamanın) gerçekleşmemesi sonucu oluşur ve ineğin döl tutmamasına yol açabilir.

2. Kist Neden Oluşur? Kist oluşumu genellikle hormonal dengesizliklerden kaynaklanır. Özellikle LH (luteinize edici hormon) salınımının yetersizliği veya gecikmesi, folikül kistlerinin temel nedenidir. Bunun dışında:

Yetersiz enerji alımı (negatif enerji dengesi),

Düşük kalsiyum ve fosfor düzeyleri,
Kuru dönemde aşırı kondisyon (BCS > 3.75),
Karaciğer metabolizmasını bozan toksinler ve hastalıklar (yağlanma, ketozis),
Stres ve ani çevresel değişiklikler,
Doğum sonrası rahim enfeksiyonları (metritis, endometritis)
Mineral ve vitamin eksiklikleri (A, E vitamini, selenyum) kist oluşumunu tetikler.

3. Kistli Hayvanın Belirtileri Nelerdir?

Tekrarlayan veya uzun süren kızgınlıklar,
Kızgınlık göstermeme (sessiz kızgınlık),
Sürekli kuyruk sallama, üzerine atlama davranışı,
Vulvada şişiklik ve mukus akıntısı,
Azalmış süt verimi,
Sık sık salınan yumurtalık hormonlarına bağlı davranış bozuklukları,
Ultrasonla tespit edilen > 25 mm çapında folikül

4. Kist Olan Hayvan Kızgınlık Gösterir mi? Bazı kistli hayvanlar sürekli kızgınlık davranışı gösterebilir (ninfomani). Bazıları ise hiç kızgınlık belirtisi göstermeyebilir (sessiz kızgınlık). Bu nedenle kızgınlık takibinde sadece davranışsal değil, fizyolojik belirtiler ve cihaz destekli sistemler de kullanılmalıdır.

5. Kaç Çeşit Kist Vardır?

Foliküler Kist: En yaygın tür. Ovulasyon gerçekleşmez ve folikül büyümeye devam eder. Genelde ince cidarlı ve içi sıvı doludur.
Luteal Kist: Foliküler kistin çeperine lutein dokusu yerleşir. Kalın cidarlıdır ve genellikle progesteron salgılar.
Karma Kist: Hem foliküler hem luteal dokular bir arada bulunur. Tanısı daha zordur.

6. Kist Olan Hayvan Döl Tutar mı? Tedavi edilmediği sürece döl tutma olasılığı düşüktür. Tedavi sonrası ise kist tamamen ortadan kalkarsa gebelik şansı normale döner. Fakat tekrarlayan kist vakalarında uterus da zarar görmüş olabilir ve döl verimi kalıcı olarak düşebilir.

7. Kist Oluşumunu Önlemek İçin Nasıl Beslenmelidir?

Kuru dönemde düşük enerjili, yeterli lifli rasyonlar tercih edilmelidir.
Vücut kondisyonu 3.0–3.25 aralığında tutulmalıdır.
Özellikle kuru dönemin son 3 haftasında geçiş rasyonu uygulanmalıdır.
Enerji açığını azaltmak için çok kaliteli kaba yem ve uygun miktarda konsantre yem verilmelidir.
Vitamin-mineral katkıları (A, D, E vitamini, selenyum, biotin) ihmal edilmemelidir.

8. Doğumdan Önceki Faktörler Kisti Tetikler mi? Evet. Doğumdan önce aşırı yağlanma, hatalı besleme, mineral eksiklikleri ve stres kist riskini arttırır. Aşırı kondisyonlu (BCS > 3.5) inekler negatif enerji dengesine daha kolay girer ve bu hormonal dengesizlikleri tetikler.

9. En Çok Görülen Kist Hangisidir? Foliküler kistler en yaygın türdür ve genellikle erken dönemde (doğumdan sonraki ilk 30 gün) oluşur. Özellikle enerji açığı yaşayan hayvanlarda daha sık rastlanır.

10. Kist Tedavisi Nasıl Yapılır?

GnRH enjeksiyonu (ovulasyonu tetikler)
PGF2α enjeksiyonu (luteal dokuyu parçalar)
Ultrasonla izleme ve gerekirse aspirasyon
Rasyonun yeniden düzenlenmesi
Vitamin ve mineral desteği (A, E vitamini, selenyum)
Özellikle tekrarlayan vakalarda metabolik testlerin (ketozis, karaciğer fonksiyonu) yapılması

11. Kistli Hayvan Tohumlansa, Sonradan İğne Vurulsa Döl Tutar mı? Tohumlama zamanı kistli dönemdeyse, gebelik ihtimali düşüktür. Ancak tohumlamadan sonra GnRH veya PG enjeksiyonu ile ovulasyon tetiklenirse bazen gebelik sağlanabilir. Bu protokol genelde “Ovsynch” gibi senkronizasyon programlarıyla uygulanabilir.