Yonca
Yonca
Yonca (Medicago sativa), yem bitkileri arasında en değerli olanlardan biridir. Hem besleyici değeri yüksek hem de hayvanların severek tükettiği bir yemdir. Aynı zamanda toprağı azot açısından zenginleştirerek tarım için faydalıdır. Yonca, Türkiye’de yaygın olarak yetiştirilir ve hayvancılık için önemli bir yem kaynağıdır.
Yonca Türleri
Dünyada ve Türkiye’de yaygın olarak yetiştirilen bazı yonca türleri şunlardır:
Tarımsal Yonca Türleri:
Medicago sativa (İdeal Yonca):
Türkiye’de ve dünyada en çok yetiştirilen yonca türüdür. Çok yıllık, dayanıklı ve yüksek besin değerine sahiptir.
Medicago falcata:
Daha soğuk ve kurak bölgelere dayanıklı bir yonca türüdür. Ot verimi biraz daha düşüktür.
Hybrid Yoncalar (Melez Türler):
Medicago sativa ve Medicago falcata’nın melezlenmesiyle geliştirilmiş türlerdir. Hem yüksek verim hem de dayanıklılık sunar.
Yerel Yonca Çeşitleri:
Türkiye’de yerel olarak tercih edilen bazı çeşitler:
Kayseri Yoncası: Soğuk iklimlere dayanıklı.
Ankara Yoncası: Orta Anadolu bölgesine uygun.
Ege Yoncası: Daha sıcak iklimlerde yetişir ve yüksek ot verimi sağlar.
Yonca Ekimi
Toprak Hazırlığı:
Yonca, pH’ı 6-8 arasında olan, geçirgen ve organik maddece zengin topraklarda en iyi performansı gösterir.
Taban gübresi olarak fosforlu gübre kullanılması önerilir.
Ekimi:
Ekim Zamanı: İlkbahar veya sonbaharda ekilir.
Tohum Miktarı: Dönüm başına 1,5-2 kg yonca tohumu ekilir.
Ekim Derinliği: 1-2 cm’dir.
Sıra Aralığı: 15-20 cm.
Sulama:
Yonca, suya duyarlı bir bitkidir. Özellikle fide döneminde düzenli sulama yapılmalıdır. Yetişkin yonca, yılda 4-6 sulamaya ihtiyaç duyar.
Yonca Bakımı ve Gübreleme
Bakım:
İlk yılda yabancı ot kontrolü çok önemlidir.
Yonca 5-6 yıl boyunca verimli kalabilir, ancak düzenli bakım yapılmazsa ot verimi düşer.
Gübreleme:
Toprağa azot bağlama özelliği olduğu için azotlu gübreye genellikle ihtiyaç duymaz.
Fosforlu ve potasyumlu gübreler, kök gelişimi ve ot verimi için gereklidir.
Yonca Hasadı
Hasat Zamanı:
Yonca, tomurcuklanma veya çiçeklenmenin %10 olduğu dönemde biçilmelidir.
Erken hasat: Yüksek protein oranı sağlar.
Geç hasat: Lif oranı artar, ancak protein düşer.
Hasat Sıklığı:
İklime bağlı olarak yılda 3-6 biçim yapılabilir.
Kurutma:
Hasattan sonra yonca, doğrudan güneş ışığına maruz bırakılmadan kurutulmalıdır. Aşırı güneş, besin değerini düşürür.
Yonca Besin Değerleri
Yonca, ruminant hayvanlar için dengeli bir yem kaynağıdır. Ortalama besin değerleri şu şekildedir:
- Ham Protein: %18-22
- Ham Selüloz: %25-30
- Enerji (ME): 2,4-2,6 Mcal/kg
- Mineraller: Kalsiyum (%1,2-1,5), Fosfor (%0,2-0,4), Magnezyum, Potasyum.
- Vitaminler: A, D, E ve K vitaminleri açısından zengindir.
En Yüksek Besin Değerini Sağlayan Yonca Saklama Şekli
Yoncanın besin değerini koruması için dikkat edilmesi gerekenler:
Silaj Yapımı:
Yonca silajı, vitamin ve protein kaybını minimize eder. Silaj yapılırken mısır gibi enerji içeriği yüksek bitkilerle karıştırılarak daha dengeli bir yem hazırlanabilir.
Kurutma:
Gölge ve havadar bir ortamda kurutulması önerilir. Doğrudan güneş ışığına maruz bırakıldığında A vitamini kaybı artar.
Depolama:
Yonca kuru ot şeklinde saklanıyorsa nem oranı %15’in altında tutulmalıdır.
Nemli depolama, küflenme ve besin değerinin düşmesine neden olabilir.
Türkiye’de En Çok Ekilen Yonca Türü
Medicago sativa (İdeal Yonca):
Türkiye’nin hemen hemen her bölgesinde ekilmektedir. Verimi yüksek olduğu için en çok tercih edilen türdür.
Marmara ve Ege Bölgelerinde yıllık 5-6 biçim alınabilir.
İç Anadolu’da kuraklığa dayanıklılığı ile öne çıkar.
Yonca yetiştiriciliği, Türkiye’de hayvancılık yapan işletmeler için ekonomik ve sürdürülebilir bir yem kaynağıdır. Medicago sativa, yüksek verimi ve kaliteli besin içeriği ile en çok tercih edilen türdür.
Yoncanın Hayvan Beslemedeki Yeri ve Önemi
Yonca, hayvan beslemede en değerli kaba yem bitkilerinden biri olarak kabul edilir. Özellikle süt inekleri, besi sığırları, koyunlar, keçiler ve atlar için temel besin kaynağıdır. Zengin protein, enerji, vitamin ve mineral içeriği sayesinde hayvan sağlığı ve performansı üzerinde olumlu etkiler sağlar.
Yoncanın Hayvan Beslemedeki Avantajları
Yüksek Protein İçeriği:
Yonca, ortalama %18-22 oranında ham protein içerir. Bu, özellikle süt ineklerinin süt verimi ve besi sığırlarının hızlı kilo alımı için kritik bir besin kaynağıdır.
Protein, kas gelişimi ve süt üretiminde önemli bir rol oynar.
Yüksek Sindirilebilirlik:
Yonca, ruminantlar için kolay sindirilebilir bir yemdir. Selüloz içeriği (%25-30) mide faaliyetlerini destekler ve rumen sağlığını korur.
Lif içeriği, hayvanların geviş getirme ve sindirim sistemini düzenleme sürecini destekler.
Vitamin ve Mineral Kaynağı:
Vitaminler: Yonca, A, D, E ve K vitaminleri açısından zengindir. Bu vitaminler, bağışıklık sistemi, kemik gelişimi ve genel sağlık için önemlidir.
Mineraller: Kalsiyum (%1,2-1,5), fosfor, magnezyum ve potasyum gibi mineraller kemik ve diş sağlığını destekler. Özellikle süt ineklerinde kalsiyum, süt üretimi için gereklidir.
Yüksek Enerji Değeri:
Yonca, yaklaşık 2,4-2,6 Mcal/kg metabolik enerji sağlar. Bu, süt ineklerinin enerji ihtiyacını karşılamada önemli bir kaynaktır.
Süt Kalitesine Etkisi:
Yonca tüketimi, süt yağını ve süt proteinini artırır. Bu da süt ürünlerinin kalitesine olumlu yansır.
Hastalık Önleme:
Yonca tüketimi, özellikle sindirim sistemi hastalıklarını azaltır. Lifli yapısı sayesinde rumende sağlıklı mikrobiyal aktiviteyi destekler.
Doğal antioksidan içeriği sayesinde bağışıklığı güçlendirir.
Kilo Artışını Destekler:
Besi hayvanlarında yonca, kas kütlesinin gelişmesini destekler ve karkas randımanını artırır. Hızlı kilo alımı için ideal bir yem kaynağıdır.
Yoncanın Farklı Hayvan Türlerindeki Yeri
Süt İnekleri:
Süt inekleri için yonca, süt verimini ve süt kalitesini artıran temel yemdir.
Kalsiyum ve protein içeriği, doğum sonrası ineklerde süt humması gibi hastalıkları önler.
Besi Sığırları:
Besi sığırlarında hızlı kilo alımını destekler. Yonca, enerjinin yanında kas gelişimini sağlayan protein içerir.
Kuru madde tüketimini artırarak yemden alınan verimi yükseltir.
Koyun ve Keçiler:
Küçükbaş hayvanlar için de yüksek besin değeri sağlar. Özellikle laktasyonda olan koyun ve keçilerin süt verimini artırır.
Kuzu ve oğlaklarda sağlıklı büyüme için önemli bir yem kaynağıdır.
Atlar:
Yonca, spor atlarında enerji ihtiyacını karşılar ve kas gelişimini destekler. Lif içeriği sindirim sistemini düzenler.
Kanatlı Hayvanlar:
Yonca unu veya peletleri, kanatlı yemlerinde vitamin ve mineral kaynağı olarak kullanılabilir.
Yoncanın Besleme Modellerindeki Kullanımı
Kuru Ot Olarak:
Kurutulmuş yonca, kaba yem olarak doğrudan hayvanlara verilebilir. Bu şekilde besin değerlerini koruması için nem oranı %15’in altında tutulmalıdır.
Avantajı: Yüksek besin değeri ve uzun süre saklanabilirlik.
Silaj Olarak:
Yonca silajı, taze yoncanın fermantasyon yoluyla saklanmasıyla elde edilir. Bu yöntem, vitamin ve protein kaybını minimuma indirir.
Avantajı: Yıl boyunca düzenli besleme sağlar.
Pelet veya Un Halinde:
Yonca, pelet haline getirilerek daha yoğun ve kolay tüketilebilir bir formda sunulabilir.
Avantajı: Konsantre yemlere eklenerek protein oranını artırır.
Rasyonlara Eklenmesi:
Yonca, tahıl ve mısır gibi enerji kaynaklarıyla karıştırılarak dengeli bir rasyon oluşturulabilir.
Yoncanın Beslenme Performansına Etkisi
Yoncanın hayvan beslemede doğru kullanımı, aşağıdaki avantajları sağlar:
Yüksek Verim: Süt ve et üretiminde verim artışı.
Sağlık Desteği: Sindirim sistemi sağlığı ve bağışıklığın güçlenmesi.
Ekonomiklik: Yüksek besin değeri sayesinde diğer yemlere duyulan ihtiyacı azaltır ve yem maliyetini düşürür.
Türkiye’de Yoncanın Önemi ve Kullanımı
Türkiye’de yonca, özellikle İç Anadolu, Marmara ve Ege Bölgelerinde yaygın olarak yetiştirilir ve hayvancılık işletmelerinin temel yem kaynağıdır.
Çiftliklerde genellikle kuru ot veya silaj formunda kullanılır.
Yonca, hayvan besleme programlarının vazgeçilmez bir parçasıdır. Yüksek protein ve enerji içeriği, hastalık önleyici özellikleri ve süt-yağ oranını artırıcı etkileriyle süt inekleri ve besi sığırları için en ideal kaba yemdir. Yoncanın doğru saklanması ve dengeli rasyonlara eklenmesiyle kârlılık artırılabilir.
